Bulwersujące wywłaszczenie węgierskiego gimnazjum w Siedmiogrodzie

i autonomia

 

         Pod koniec listopada br. rumuński sąd apelacyjny w Ploeszti wydał prawomocny wyrok wywłaszczający, który wywołał coraz bardziej potęgujące się oburzenie Węgrów w Rumunii, na Węgrzech oraz wśród rozsianej po świecie węgierskiej emigracji i który jest nowym atakiem rumuńskiego nacjonalizmu, skierowanym przeciw żyjącej w Siedmiogrodzie węgierskiej narodowości. Przedmiotem wywłaszczenia jest węgierskie kalwińskie gimnazjum w mieście Sepsiszentgyörgy,  leżącym na terenie południowo-wschodniego Siedmiogrodu i będącym stolicą województwa Kovászna, jednego z trzech siedmiogrodzkich województw zamieszkałych w większości przez Węgrów. Warto przy tym wiedzieć, że kalwinizm jest - obok wyznania rzymsko-katolickiego - wiarą w narodzie węgierskim, a szczególnie na obszarze  Siedmiogrodu, najbardziej rozpowszechnioną (w przeciwieństwie do Rumunów, wyznających prawosławie).

            Gimnazjum to o nazwie Kalwińskie Kolegium im. Székelya Mikó, zostało – wraz z przynależącą do niego szkołą podstawową – utworzone w 1859 roku (a więc ponad 150 lat temu) jako placówka oświatowa będąca własnością Siedmiogrodzkiego Okręgu (Diecezji) Kościoła Kalwińskiego, ale ze świeckim w większości gronem pedagogicznym. Zarówno powstanie Kolegium odzwierciedlało ówczesne węgierskie potrzeby duchowe tych terenów, jak i dowodem owych potrzeb stał się zespół budynków wzniesionych i wyposażonych częściowo z ofiar publicznych w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIX stulecia. Po zakończeniu I wojny światowej Węgry zostały okrojone terytorialnie na podstawie dyktatu pokojowego w wersalskim Trianonie. W wyniku decyzji państw Ententy cała wschodnia część Niecki Karpackiej (tak zwany Wielki Siedmiogród) – większa od pozostawionego Węgrom kraju – została przekazana Rumunii. Dlatego węgierskojęzyczna oświata na tych obszarach przestała być popierana przez państwo i ograniczona została do prowadzonej przez tradycyjne kościoły węgierskie (kalwiński, rzymsko-katolicki, ewangelicki i unitarny). Podczas II wojny państwo węgierskie odzyskało północnowschodnie obszary Siedmiogrodu (w tym Sepsiszentgyörgy), ale po jej zakończeniu przywrócony został porządek trianoński. Po wprowadzeniu w Rumunii ustroju komunistycznego Kolegium im. Székelya Mikó w 1949 roku upaństwowiono.

            Starania o przywrócenie pierwotnego stanu posiadania mogły rozpocząć się po zmianie ustroju, w latach dziewięćdziesiątych. W roku 1999 rząd rumuński – starając się o przyjęcie do NATO oraz do Unii Europejskiej – wydał pilne rozporządzenie, dotyczące zwrotu kościołom, jako pierwotnym właścicielom, majętności upaństwowionych w okresie komunizmu. W roku następnym na liście tej zostało imiennie umieszczone także Kolegium Székelya Mikó. Utworzona mieszana komisja rewindykacyjna – w składzie której znajdował się przedstawiciel Ministerstwa Sprawiedliwości (Rumun), przedstawiciel Urzędu ds. Mniejszościowych (sekretarz stanu, Węgier) oraz reprezentant Siedmiogrodzkiego Okręgu Kościoła Kalwińskiego (Węgier) – po przeprowadzonych badaniach stanu faktycznego stwierdziła protokolarnie w 2002 r., że majątek Kolegium był przed upaństwowieniem własnością  Kościoła Kalwińskiego w Siedmiogrodzie.

            Tego samego roku dwie osoby prywatne, które w okresie upaństwowienia zostały dzierżawcami, a następnie (w 1997 r.) właścicielami należących do Kolegium mieszkań poprofesorskich, zwróciło się do sądu z zarzutem, że mieszkania te co prawda stanowiły wcześniej własność Kolegium, ale tylko tej instytucji, a nie Kościoła i dlatego rewindykacja ich nie dotyczy.  Proces toczył się do 2006 roku, kiedy to Sąd Apelacyjny w Braszowie (po węgiersku: Brassó) wydał wyrok odrzucający owo posądzenie, ponieważ dokumenty zarówno  XIX-, jak i XX-wieczne potwierdziły, iż pierwotnym właścicielem zaskarżonych mieszkań, tak samo jak i całego majątku Kolegium, był Kościół Kalwiński.

            W tej sytuacji sformułowany został następny zarzut, tym razem o charakterze już nie cywilnym, a karnym, dokonany w formie oskarżenia, iż majątek Kolegium nigdy nie stanowił własności kościelnej, ponieważ zaistniał dzięki składkom publicznym, a dokumenty stwierdzające przynależność do kościoła stanowiły zafałszowanie stanu rzeczywistego. Ze względu na nowe oskarżenie rumuńskie władze państwowe nakazały wstrzymanie realizacji rewindykacyjnych na rzecz Kościoła. Nastąpiły przygotowania do następnego procesu, który rozpoczęty został dopiero w 2011 r., najpierw w Sepsiszentgyörgy, ale przeniesiono go poza Siedmiogród i Karpaty,  na teren właściwej Rumunii, do miasta Buzáu. Wydany tam w 2012 r. wyrok podawał, że trójosobowa komisja rewindykacyjna wskazując w 2002 r. na Kościół Kalwiński, jako na podmiot, któremu należy przekazać majątek, celowo naraziła na straty Samorząd miasta Sepsiszentgyörgy, a więc państwo rumuńskie, ponieważ Kościół właścicielem nie był i nie jest (jakkolwiek wskazany Samorząd przekazał sądowi oświadczenie, że nie rości sobie żadnych praw, ponieważ majątek ten według ksiąg ziemskich należał jednak do Kościoła). Wszyscy trzej członkowie komisji – w ramach sądowej decyzji – zostali skazani na kary więzienia (po trzy lata każdy, z tą różnicą, że w przeciwieństwie do dwóch Węgrów, Rumun karę tę otrzymał z zawieszeniem), a Kościołowi Sąd wyznaczył  karę grzywny rzędu 1,13 miliona lejów (ok. 1,05 miliona zł.).

            Już wtedy wyrok ten wywołał wśród Węgrów niesłychane oburzenie, a jednocześnie Siedmiogrodzki Okręg Kościoła Kalwińskiego odwołał się do sądu wyższej instancji. Sprawa powróciła  na ławy sądowe. Wyrok w Sądzie Apelacyjnym w Ploeszti – znów w mieście znajdującym się poza terytorium dawnych historycznych Węgier – wydany niedawno, 26 listopada 2014 r., stanowił potwierdzenie decyzji sądu w Buzáu, jedynie z przekształceniem kwalifikacji winy członków komisji i zamianą ich kar więzienia na pieniężne oraz z anulowaniem  nałożonej na Kościół Kalwiński kary pieniężnej, natomiast podtrzymana została – wbrew świadectwu dokumentów – decyzja o pozbawieniu Kościoła praw do majątku Kolegium.

            Taka jest sytuacja obecna, która spowodowała nową, jeszcze większą falę protestów ze strony, między innymi: Kościoła Kalwińskiego w Siedmiogrodzie, na Węgrzech, na Słowacji i w Serbii, protestacyjnych oświadczeń wysokich przedstawicieli rządu Węgier (w tym wicepremiera Zsolta Semjéna, prezesa współrządzącej Ludowej Partii Chrześcijańskich Demokratów KDNP), żyjącego w Siedmiogrodzie byłego biskupa kalwińskiego, obecnie węgierskiego europosła László Tökésa (bohatera rumuńskiej zmiany ustroju w 1989 roku), węgierskich partii politycznych w Rumunii (w tym aktualnie współrządzącego tam Demokratycznego Związku Węgrów w Rumunii RMDSZ).

            Jak wspomniałem na wstępie, dokumenty XIX i pierwszej połowy XX wieku zaprzeczają wiarygodności sądowych wyroków z Buzáu i Ploeszti. Kolegium – którego budynki zbudowane zostały w dużej mierze z węgierskich składek publicznych osób prywatnych i miasta Sepsiszentgyörgy na rzecz Kościoła Kalwińskiego, ale jednocześnie częściowo na działce i z funduszy samego Kościoła, – od chwili zaistnienia do czasu powojennego upaństwowienia działało jako szkoła Siedmiogrodzkiego Okręgu Kościoła Kalwińskiego i tak było rejestrowane w księgach wieczystych. Rumuńska zgoda Ministerstwa Oświaty z 1928 r. na dalsze działanie Kolegium też zawiera stwierdzenie, iż szkoła jest własnością tegoż Okręgu. Taką samą informację zawiera dekret z 1948 r. o upaństwowieniu  owej  instytucji.

            Dlatego nie można dziwić się węgierskim reakcjom. Na nadzwyczajnym posiedzeniu Siedmiogrodzkiego Okręgu, które zostało zwołane w Kolożwarze (po węgiersku: Kolozsvár, po rumuńsku Cluj-Napoca) na trzeci dzień po ogłoszeniu wyroku w Ploeszti, biskup Okręgu – Béla Kató – rzekł zbulwersowany: „Kościół nasz, który przez prawie pięćset lat wierzył w dziesięcioro przykazań, głosił je i wprowadzał w życie, został teraz sądownie oskarżony o oszustwo, fałszerstwo, o kradzież cudzego majątku.” Burmistrz miasta Sepsiszentgyörgy – Árpád Antal – stwierdził: „W państwie prawa nie ma zwyczaju podważania wyroków sądowych, ale Rumunia nie jest państwem prawa. W tym kraju sądownictwo nie służy prawdzie, a wysługuje się takiemu systemowi, którego celem jest osłabianie i poniewieranie nas, siedmiogrodzkich Węgrów.” Z kolei Kościół Kalwiński Węgier wydał w następnych dniach oświadczenie, w którym stwierdził, że „wyrok ten, będąc zagrożeniem prawnego bezpieczeństwa i łamiąc kościelną autonomię w sposób  hańbiący europejskie normy prawne, jest otwartym atakiem skierowanym przeciwko jednemu z wyznań tego kraju.... Zawarte w wyroku wywłaszczenie, a także pociągnięcie do odpowiedzialności członków komisji dokonujących zgodnej z prawem pracy rewindykacyjnej przypomina postępowanie dyktatur komunistycznych ...”  

            Najważniejszą, uogólniającą podstawą węgierskich obaw i protestów jest niebezpieczeństwo, że wyrok rumuńskiego sądownictwa pozbawiający Kościół Kalwiński prawowitego majątku  na zasadzie, iż „powstał on ze składek publicznych” stanowi absurdalny, ale możliwy do urzeczywistniania precedens. Pozwalać on będzie w tym kraju w przyszłości na upaństwawianie – a jednocześnie utrudniać czy nawet uniemożliwiać  rewindykację – powstałych ze składek publicznych majątków kościelnych, a także dóbr materialnych należących do niepaństwowych instytucji społecznych. Jak pisze László Tökés w liście z 4 XII 2014 do Johna Kerry’ego ministra Spraw Zagranicznych USA (kraju  „dbającego” o przestrzeganie praw na całym świecie) – prosząc go o „zdecydowane” wystąpienie u rządu rumuńskiego w sprawie „bulwersujących wydarzeń” dotyczących ponownego upaństwowienia Kolegium Székelya Mikó – podaje, iż rumuński system komunistyczny zarekwirował swojego czasu na niekorzyść tradycyjnych kościołów węgierskich w Siedmiogrodzie ponad 2140 nieruchomości, w tym prawie tysiąc obiektów zapewniających oświatę wyznaniową. Z owej liczby przekazane zostały kościołom z powrotem zaledwie trzy tuziny obiektów ze względu na czynione trudności rewindykacyjne, jakkolwiek zwrot upaństwowionych majątków był jednym z warunków przyjęcia Rumunii do NATO i do UE.

Kolegium Székelya Mikó jest nie tylko jedną ze szkół węgierskich działających od prawie stu lat w trudnych warunkach mniejszościowych, ale jest to jednocześnie węgierska emblematyczna instytucja oświatowa  w Siedmiogrodzie, w Rumunii. Walka o odzyskanie go jest równocześnie częścią wieloletnich zmagań półtoramilionowej mniejszości węgierskiej w tym kraju o autonomię terytorialną trzech województw (Kovászna, Hargita i częściowo Maros) leżących w południowo-wschodniej części Siedmiogrodu i zamieszkałych przez około półmilionową większość węgierską rzędu 70-80 % całej ludności tych terenów.

Siedmiogrodzki Okręg Kościoła Kalwińskiego przygotowuje się do wniesienia skargi w sprawie Kolegium do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu.

 

*

Autonomię terytorialną posiedli już Węgrzy w Siedmiogrodzie po II wojnie światowej, w wyniku radzieckiego nacisku, w 1952 r. (Węgierskie Terytorium Autonomiczne). Po dojściu do władzy Nicolaea Ceausescu stan ten został – w 1968 r. – zniesiony. Nadzieje na poprawę mniejszościowego losu Węgrów wzrosły po zmianie ustroju, zostały jednak szybko ostudzone przez zorganizowany w 1990 r. przez rumuńskie siły szowinistyczne pogrom węgierskiej ludności w mieście Marosvásarhely (po rumuńsku: Targu-Mures, stolicy województwa Maros). Starania o uzyskanie autonomii odżyły w okresie starań Rumunii o przyjęcie do Unii Europejskiej. Związane były one z faktem, że autonomiczne obszary etniczne istnieją w szeregu państw unijnych (Tyrol we Włoszech, Katalonia i Kraj Basków w Hiszpanii, Północna Irlandia, Szkocja i Walia w Wielkiej Brytanii, Wyspy Alandzkie w Finlandii), nacisk ze strony Brukseli na Rumunię poszedł jednak w kierunku ochrony praw indywidualnych, a nie zbiorowych i nie autonomii.

Najnowszy wysiłek partii i organizacji węgierskich w Rumunii o uzyskanie autonomii należy do historii bieżącego dziesięciolecia, a odbywa się w warunkach, kiedy rząd rumuński, powołując się na europejskie zalecenia dotyczące celowości tworzenia rejonów rozwoju gospodarczego przygotowuje nowy podział administracyjny kraju. Głównymi jednostkami mają stać się regiony, będące terytoriami wielkości po kilka wojewdztw każde. W tych ramach nastąpi – według rządowych planów – takie połączenie województw siedmiogrodzkich, że ludność węgierska w żadnym regionie nie pozostanie większością. Węgierskim odzewem na to jest między innymi skierowane do Rządu publiczne oświadczenie – z bieżącego roku –  samorządów prawie pięćdziesięciu siedmiogrodzkich miejscowości (w tym i największych tamtejszych miast) będące protestem przeciw samowładnym poczynaniom rumuńskiej władzy państwowej, jako że Unia Europejska proponuje co prawda rozwiązania gospodarcze na poziomie regionalnym, ale tylko po uzyskaniu na nie zgody miejscowych podmiotów, miejscowej ludności. Jednocześnie premier Victor Ponta, w odpowiedzi na list Balázsa Izsáka prezesa Szeklerskiej (Siedmiogrodzkiej) Rady Narodowej z lata bieżącego roku a dotyczący tematu regionizacji i autonomii, stwierdził za pośrednictwem Sekretariatu Prezesa Rady Ministrów: „W Rumunii nie istnieje żadne międzynarodowe porozumienie  zobowiązujące ją do zapewnienia etnicznej autonomii terytorialnej bądź jakichkolwiek praw kolektywnych, prawo międzynarodowe zapewnia osobom należącym do mniejszości  tylko takie prawa jednostkowe, z których osoby te mogą korzystać zbiorowo.”

            W takiej sytuacji – ponownie nasilającego się w polityce rumuńskiego nacjonalizmu, ale też w granicach Unii Europejskiej opowiadającej się za demokracją i równością praw wszystkich narodów oraz narodowości – zmagania Węgrów siedmiogrodzkich o odzyskanie prawowitej własności Kościoła Kalwińskiego w Sepsiszentgyörgy, o odzyskanie innych majątków kościelnych – w tym placówek oświatowych zapewniających nauczanie węgierskojęzykowe (jak podkreślał to europoseł László Tökés) oraz o autonomię terytorialną mogą liczyć na powodzenie przede wszystkiem wtedy, kiedy opowie się za ich prawami także opinia publiczna innych krajów unijnych, w tym Polski. Przecież nie cały naród rumuński i nie cała polityka Rumunii są szowinistycznie antywęgierskie.

 

Budapeszt, grudzień 2014                                                                Konrad Sutarski

                                                                                                          polski pisarz na Węgrzech

 

Dla Redakcji parę danych o autorze:

Urodzony w Poznaniu w 1934 r., od 1965 r. żyje na Węgrzech, w Budapeszcie. Z zawodu  inż. mech., dr technicznych nauk rolniczych, konstruktor maszyn rolniczych. Na Węgrzech m.in. działacz polonijny, trzykrotny przewodniczący Ogólnokrajowego Samorządu Mniejszości Polskiej (1995-99 i 2001-2007). Jako pisarz debiutował w 1956 r. w Poznaniu, współzałożyciel grupy literackiej „Wierzbak”. Autor około dwudziestu pięciu książek: poezji, esejów, publicystyki, przekładów z węgierskiej poezji. Członek m.in. Warszawskiego Oddziału Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

e-mail: konrad.s@t-online.hu, tel.: 00 36 1 / 375 82 08 (dom), lub 00 36 70 / 50 666 26 (kom.)

 

 

 

 

---

Amíg az oldal tulajdonosa nem helyez el itt tartalmat, addig a mai napi leglátogatottabb oldalak listája jelenik meg!

 

Oldal: Bulwersujące wywłaszczenie węgierskiego gimnazjum w Siedmiogrodzie i autonomia
Erdélyi Szövetség - © 2008 - 2018 - erdelyi-szovetseg.hupont.hu